लिवियामा चुनाव गराउन गाह्रो भएको छ । राजनीतिक सहमति नजुटेकाले त्यहाँ चुनाव गराउन गाह्रो भएको हो । त्यहाँ अन्तरिम र वर्तमान प्रधानमन्त्री गरी दुई प्रधानमन्त्री छन् ।
वर्तमान प्रधानमन्त्री अब्दुल हमिद डिबेबहले चुनाव गराएरमात्रै सत्ता हस्तान्तरण गर्ने अडान लिएका छन् । उनले यस वर्ष चुनाव गराउने बताएका छन् । सन् २०२१ मा त्यहाँ चुनाव हुनुपर्ने थियो, भएन । गत वर्ष पनि चुनाव गराउने भन्दाभन्दै ट¥यो ।
राजनीतिक सहमति नहुँदा लिविया अनिर्णयको बन्दी बनेको छ । त्यहाँ राजनीतिक क्रान्ति सम्पन्न भएको एक दशकभन्दा बढी भयो तर दलहरुबीचको खिचातानीले राजनीतिक स्थिरता र शान्ति कायम हुन सकेन ।
सन् २०११ को वसन्त क्रान्तिमा ४२ वर्ष शासन गरेको कर्णेल गद्दाफी मारिएसँगै क्रान्ति सम्पन्न भयो । क्रान्ति सम्पन्न भएपछि त्यहाँ राजनीतिक नेतृत्वको अभाव देखियो । मुलुक हाँक्ने नेता भएन । जसले गर्दा झन्अस्थिरता र अन्योल बढ्यो। क्रान्तिपछि अहिलेसम्म १४ वटा सरकार बने । कुनै पनि सरकार सफल भएनन् । हत्या, हिंसा र आतङ्क रोकिएन सरकार मूकदर्शक बन्यो ।
सन् २०२१ को डिसेम्बरमा त्यहाँ आमनिर्वाचन गर्नुपर्ने थियो । व्यवस्थापना गर्न नसकेपछि निर्वाचन भएन । निर्वाचन हुन नसकेपछि सरकार र संसद्को वैधानिकतामाथि प्रश्न उठेको छ । आफै सरकार बनाउन नसकेपछि त्यहाँ संयुक्त राष्ट्रसङ्घको मातहतमा सरकार बने । बनेका सङ्क्रमणकालीन कुनै पनि सरकार सरकारजस्तो भएन । क्रान्तिमा गद्दाफी मारिएपछि उनका समर्थक विद्रोही समूहले मुलुकको ठूलो भूभाग कब्जा गरेको छ । सरकार र संसद् आफै असुक्षित छन् । अवस्था गृहयुद्धजस्तो छ ।
आमनिर्वाचन गराउन नसकेपछि सन् २०२२ को फेबु्रअरी १० मा त्यहाँको संसद्ले माठी बशघालाई अन्तरिम प्रधानमन्त्री चयन ग¥यो । उनी प्रधानमन्त्री चयन भए पनि सत्ता सम्हाल्न पाएका छैनन् । वर्तमान प्रधानमन्त्री अब्दुल हमिद डिबेबहले आमनिर्वाचनपछिको निर्वाचित सरकारलाईमात्र सत्ता हस्तान्तरण गर्ने अडान लिएका छन् ।
उनको यो अडानसँगै मुलुकमा द्वेध शासनको अवस्था छ । उनीहरुबीच सहमति नभएकाले अवस्था झन् जटिल बन्दैछ। संयुक्त राष्ट्रसङ्घका महासचिव एन्टेनियो गुटरेसले सहमतिका लागि आह्वान गरेका छन् । उनले सहमति नभए परिस्थिति अरु जटिल बन्ने सङ्केत गरेका छन् ।
गद्दाफी मारिएसँगै क्रान्ति सम्पन्न भएको लिवियाले शान्तिको बाटो लिन सकेन । मुलुक हाँक्ने नेतृत्वको अभाव देखियो । हठी र जिद्दी स्वभावका गद्दाफी आठ महिनासम्म विदेशी सेना र स्वदेशी विद्रोही लडाकूसँग लडे । अन्ततः आन्दोलनकै क्रममा उनी बीभत्स ढङ्गले मारिए। उनी मारिएपछि जनताले राजनीतिक स्वतन्त्रता त पाए । यो स्वतन्त्रताले उनीहरुको दैनिकीमा परिवर्तन ल्याउन सकेन र मुलुकले निकास पनि पाएन ।
गद्दाफीपछि सक्षम नेतृत्वको अभाव, चरम गुटबन्दी र महत्वाकाङ्क्षाले मुलुक अस्तव्यस्त छ । हिंसा र अराजकताले सीमा नाघेको छ । गद्दाफी कालमा जनताले पाएका सारा सुविधा खोसिएका छन् । मुलुक विदेशीको क्रीडास्थल बनेको छ । राष्ट्रसङ्घीय शान्तिसेनाको घेराबन्दीभित्र राजधानी त्रिपोलीमा नाम मात्रको सरकार र संसद् छ । चारैतिर विद्रोही समूहले घेरेको छ । त्यहाँ अत्यास लाग्दो अवस्था छ । कतै शान्ति छैन ।
बसन्त क्रान्ति नाम दिइएको अरब क्रान्तिमा सन् २०११ को अक्टोबर २० मा गृहनगर सिर्तेमा गद्दाफी मारिँदा धेरैले खुसी मनाए । उनलाई सबैभन्दा ठूलो शत्रु ठानियो । उनी मारिएसँगै ४२ वर्षे एकलौटी सत्ताको अन्त्य त भयो तर उनको हत्या र आठ महिने आन्दोलनले राष्ट्रको सार्वभौमिकता, राष्ट्रिय एकता र जातीय सदभाव नराम्ररी खलबलियो ।
जीवनमा लोकतन्त्र नै नदेखेका युवापुस्ताका लिवियाली सुरुमा यो सत्ता परिवर्तनबाट निकै उत्साहित भए । उनीहरु लोकतन्त्र आएपछि धेरै कुरा पाइन भनी निकै आकाङ्क्षी पनि बने । गद्दाफीपछि तत्काल मुलुक हाँक्ने नेता पनि कोही देखिएन र लोकतन्त्रको आधार पनि खडा भएन जसले गर्दा लोकतन्त्र नाममात्रको भयो यसले अधिकार, सुरक्षा, राहत एवं समृद्धि केही पनि दिने सकेन । आपसमै द्वन्द्व र प्रतिशोध बढाइदियो । बहुसङ्ख्यक जनताको अवस्था दुःखदायी बन्यो । न्यूनतम राहत र शान्तिबाट बञ्चित जनताले सक्षम नेतृत्व पाउन सकेनन् ।
वास्तकमा लिवियाको भूबनोट अन्यन्तै जटिल छ । धेरै भूभाग मरुभूमिले ढाकेको छ । यो मुलुक तेल खानीको धनी छ । १७ लाख ७० हजार वर्ग किमि क्षेत्रफलमा फैलिएका लिविया अटोमन, इटाली र बेलायतको उपनिवेश बन्दै सन् १९५१ मा राजा इद्रिसको नेतृत्वमा स्वतन्त्र भएको थियो । सन् १९६९ मा गद्दाफीले विनारक्तपात राजतन्त्र हटाई अफ्रिकाको गरिब, निरक्षर र विपन्न मुलुकका रुपमा रहेको लिवियाको नेतृत्व हातमा लिए । आफ्नै खालको समाजवाद भन्दै गद्दाफीले आफ्नो ४२ वर्षे एकलौटी शासन चलाए ।
उनको शासनकालमा मुलुकलाई अफ्रिकाको दोस्रो धनी मुलुक बनाए । प्रतिव्यक्ति आय १२ हजार डलरभन्दा माथि पुग्यो । ८० प्रतिशतभन्दा बढी मानिस शिक्षित भए, मानव सूचकाङ्क राम्रो बन्यो । गद्दाफीले जनतालाई स्वतन्त्रताको नागरिक अधिकार दिएनन् । राजनीतिक नेतृत्व विकास गर्नेतिर नलागी छोरालाई उत्तराधिकारी बनाउनतिर लागे ।
जनतालाई राजनीतिक स्वतन्त्रता नदिएकाले उनकै अहंकार र जिद्दीले पुनःमुलुक तहसनहन भयो । उनकै कारण मुलुक विदेशी सन्य हस्तक्षेपको शिकार बन्यो र अन्त्यमा उनी स्वयं सर्वस्व गुमाएर मारिए । उनले अहंकार र जिद्दी नगरी जनताको परिवर्तनको चाहनालाई समयमै आत्मसात् गर्दै समयानुकूल राजनीतिक सुधार गरी लोकतान्त्रिक अभ्यासलाई स्थान दिएका भए आज मुलुक न यसरी तहननहन हुने पनि थिएन नत विदेशी हस्तक्षेपको सिकार नै ।
निरङ्कुश सत्ता ढिलो चाँडो ढल्छ । यसले मुलुकलाई तहसनहन बनाउँछ र निरङ्कुश शासकलाई पनि अन्त्य गरिदिन्छ। लिवियामा त्यही भयो। गद्दाफीले सिकाएको प्रतिशोध, निषेधको राजनीति र अहंकार एवं जिद्दीलाई अन्तरिम नेताहरु, जातीय तथा धार्मिक समुदायले परित्याग गरी सबैलाई मान्य हुने सहभागिता र समावेशी लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थाको जग बसाल्नतिर ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने थियो । तर त्यहाँ त्यसो हुन सकिरहेको छैन। जसले गर्दा गद्दाफीपछि लिवियाका चुनौती झन् बढेर गएका छन् ।
गद्दाफी हटाउने आठ महिने आन्दोलनमा ३० हजार मानिस मारिए । एक लाख भन्दा बढी घाइते भए भने पाँच लाख ८० हजारभन्दा बढी मानिस शरणार्थी बने । युद्धका कारण ५० करोड डलरभन्दा बढीको नोक्सानी भयो । युद्धका क्रममा गद्दाफीले आफ्ना छोरा, नातिनातिनालगायत थुप्रै आफन्तजन गुमाए । युद्धबाट बचेका पत्नी र केही छोराछोरी,नातिनातिनालाई नाइजरको शरणार्थी बनाए र अन्त्यमा आफू पनि बीभत्स ढङ्गले मारिए ।
गरिब गोठालका रुपमा भेडीगोठमा जन्मेका गद्दाफीले २७ वर्षको उमेरमा विनारक्तपात राजतन्त्र फ्याँकेर मुलुकलाई गणतान्त्रिक बनाउँदा उनी क्रान्ति नायक बने । ४२ वर्ष एकलौटी सत्ता चलाउँदा उनले मुलुकलाई आर्थिक र भौतिक रुपले विकसित बनाए ।
गद्दाफीको शासनकालमा जनतालाई राजनीतिकबाहेक धेरै क्षेत्रमा सुविधा दिइएको थियो । जनतालाई समयानुकूल राजनीतिक स्वतन्त्रतको अधिकार नदिनु उनको सबैभन्दा ठूलो कमजोरी थियो । त्यही कमजोरी नै उनको पतन र समाप्तिको कारण बन्यो । यसैलाई आधार बनाएर विदेशी हस्तक्षेप भयो, मुलुक गृहयुद्धमा होमियो।
आज आम लिवियालीको चिन्ता नै मुलुक कसरी बचाउने भन्नेमा छ । सक्षम नेतृत्वको अभावले मुलुक अराजकता र चरम हिंसाको सिकार बनेको टुलुटुलु हेरेर बस्न विवश छन् उनीहरु । लोकतन्त्रको जग बस्न नसकेको ६५ लाख जनसङ्ख्या रहेको लिविया अर्को दुर्घटनामा पर्ने त होइन ? प्रश्न अनुत्तरित छ ।
